Ukrayna devlet eliyle kapattı AİHM’den ceza yedi
Strasbourg merkezli AİHM, 2006 ve 2007 yıllarında aldığı kararlarla Ukrayna ve Moldova’yı devlet eliyle özel firma kapatmalar nedeniyle ‘teşebbüs hürriyetini ihlal’den tazminata mahkûm etti.
Hukukçular ve sektörden gelen tüm itirazlara rağmen hükümet dershaneleri kapatma planında ısrar ederken bu yönde yapılacak bir yasa değişikliğinin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nce ‘teşebbüs hürriyetini ihlal’ olarak tescil edilerek cezalandırılacağı ortaya çıktı. AİHM’nin daha önce aldığı kararlar emsal niteliğinde.
Hükümetin, dershaneleri kanun zoruyla kapatma hazırlığı sürerken, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin de (AİHM) kapatmaya dair emsal niteliğinde kararlar verdiği ortaya çıktı. Moldova’da Kişinev Hükümeti, Bimer S.A adlı ‘duty free’ şirketinin lisansını 2002’de iptal ederek kapanmaya zorladı. Şirket AİHM’e başvurdu. Mahkeme 2007’de, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) atıfta bulunarak, “Bir iş faaliyetini sürdürmek için verilmiş olan lisansın veya ruhsatın sonlandırılması, AİHS Protokol 1/1’de güvence altına alınmış olan mülkiyet hakkının ihlalidir.” tespitinde bulundu. AİHM, Ukrayna’da hükümetin kapattığı bir maden işletmesiyle ilgili ‘Sinko vs. Ukraine’ davasında ise “Özel teşebbüs hürriyeti vardır. Devletin tek taraflı kapatma kararı vermesi, adil yargılama ihlali olduğunu gösterir.” dedi ve ülkeleri tazminata mahkûm etti.
Moldova ve Ukrayna’da devlet eliyle kapatılan iki firmanın haklarına sahip çıkan AİHM, ilgili kararların teşebbüs hürriyeti ihlali olduğuna dikkat çekerek eski Sovyet cumhuriyeti iki ülkeyi de tazminata mahkûm etti. Strasbourg merkezli mahkeme daha önce değişik sebeplerle defalarca Türkiye’yi de cezalandırmıştı.
Emsal karara konu olan Moldova’daki ilk olaydan sonra bu sefer de Ukrayna’da hükümeti, bir maden işletmesini kapattı. İşletmede çalışanların tazminat taleplerine ilişkin davayı ise Ukrayna yargısı reddetti. İşçilerden Anatoliy Vasilyevich ise bu durumu AİHM’ye taşıdı. Strasbourg merkezli uluslararası mahkeme de 1 Haziran 2006’da, ‘Sinko vs. Ukraine’ şeklinde kayıtlara geçen davada “İnsanların özel teşebbüs hürriyeti vardır. Bu durum çalışma hakkı çerçevesinde değerlendirilir. Dolayısıyla devletin tek taraflı kararına dayanarak kapatma kararı verilmesi, adil yargılama ihlali olduğunu gösterir.” tespitinde bulundu.
Zaman’a konuşan hukukçular da, AİHM’nin söz konusu kararlarının Türkiye’de kanun zoruyla dershane kapatılmasında alınacak kararlara ilişkin emsal niteliği taşıdığını vurguladı.
İnsan Hakları Gündemi Derneği Başkanı ve Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Günal Kurşun, dershanelerin kapatılmasının, AİHM’ye gitmesi halinde, AİHS Protokol 1/1 gereği muhakkak cezalandırılacağını söylüyor. Kurşun, “Burada büyük ihtimal AİHM konuyu mülkiyet hakkı bazında değerlendirecektir. İlgili madde, mülkiyet hakkının son derece geniş yorumlanmasına neden olur. Bunun içinde serbest teşebbüs hürriyeti de yer alıyor. Yani ‘İnsanlar istedikleri şekilde iş kurabilirler. Bunu engelleyemezsin’ diyor.” ifadelerini kullandı.
Fatih Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Mustafa Zeki Yıldırım da aynı kanaatte. Yıldırım, “Muhtemel kapatma, demokrasilerde birey devlet ilişkisi, teşebbüs hürriyeti, mülkiyet hakkı gibi kavramlara aykırılık teşkil eder. Çağdaş demokrasilerin özünde olan çeşitlilik, yarışma, daha kaliteli olanı daha az maliyetle alabilme hakkı demokrasinin temeli, omurgasıdır. Devlet eliyle kapatma, dönüştürme, yeni KİT’ler oluşturma, demokratik düşünceye yabancı, dünyanın gittiği yöne ters bir yaklaşımı ifade eder. Herhangi bir hukukçu veya yargıcın hukuk nosyonu bu yaklaşımı reddeder.” şeklinde konuştu.
Kurşun, ayrıca “Alınacak bir kapatma kararının AYM’ce iptal edilmesi en az 1,5-2 seneyi bulur. AİHM’de ise 3-4 senelik süre gerektiriyor. 4 sene sonra dershaneleri kapatmış ama bu adımın da hukuka aykırılığı tespit edilmiş bir ülke olarak meydana çıkabiliriz.” dedi. Yıldırım da bu süre zarfında aile ve öğrencilerin eğitim talebinin ortadan kalkmayacağını ve bunun da “daha yüksek maliyetle, standardı olmayan uygunsuz mekânlarda eğitim alınmasına neden olacağının” altını çizdi.
KAMİL ARLI | ZAMAN
