Ukrayna Savaşı Sayılarla
Ukrayna Savaşı Sayılarla
Ukrayna'daki savaşın birinci yılında Rusya'nın kayıpları.
Ekonomi

Ukrayna Medyası: Belirsiz enflasyon ve liranın dramatik düşüşü: Erdoğan Türkiye ekonomisini nasıl “bitirdi”!

EP’nin haberinde: “Türk lider, yatırım çekmek için büyük ölçekli bir ekonomik deney yürütüyor. Özü nedir ve Türkiye böyle bir politikanın sonuçlarından nasıl zarar görür?”

Ekonomiçna Paravda (EP), Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz üzerine geniş bir analiz yayınladı.

Boğdan Miroşnıçenko’nun kaleme aldığı ve grafiklerle de desteklediği analiz şöyle:

LİRA, DEĞERİNİN YÜZDE 44’ÜNÜ KAYBETTİ.

Türkiye ekonomisi hararet yapıyor. 2021’de ülkedeki enflasyon özellikle yüksekti yüzde 36.08 ama ürünlerin fiyatları ortalama yüzde 43.8 arttı ve değerleri neredeyse her gün değişti. Lira, değerinin yüzde 44’ünü kaybetti.

Türkiye, diğer ülkelerden farklı olarak enflasyonla geleneksel yöntemlerle mücadele etmeme kararı aldı. Merkez Bankası, faiz oranını yükseltmek ve para arzını azaltmak yerine, dolaşımdaki para miktarını artırarak enflasyonu yeni zirvelere çıkardı.

Bütün bunlar, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ulusal para birimini değer kaybetmek ve ülkeyi yabancı yatırımcılar için çekici hale getirmek olan maceracı planının bir parçası.

Erdoğan’a göre lira dolar karşısında ucuzladığında Türk malları daha ucuz ve dış pazarlarda daha rekabetçi hale geliyor. Bunun ihracat sektöründeki yatırımları artırması, istihdam yaratması ve ücretleri yükseltmesi bekleniyor.

Türk merkez bankasının başkanları, daha düşük faiz oranları desteklemek istemedikleri için görevde kalamadı. Son beş yılda dört kez değişti.

Popülizmi ve yetkililerin yetersizliğini önlemek için merkez bankası hükümetten bağımsız olmalıdır. Ancak Erdoğan, Türk merkez bankasının “klasik ekonomi anlayışını reddettiğini” ve şimdi hükümetin düzenleyiciyi kendi avantajına kullandığını iddia ediyor.

ERDOĞAN’IN EYLEMLERİNİN MANTIĞI
2000’li yılların başında Türkiye, tarihinin belki de en kötü ekonomik krizini yaşadı.
2001 yılında, ülkenin ulusal para birimi dolar karşısında iki kattan fazla değer kaybetti ve GSYİH yarım yüzyılda yüzde 5,75 gibi rekor bir seviyeye geriledi. 1994 ve 2008 krizleri sırasında bile cumhuriyetteki durum o zamandan daha kötü değildi.

2002 yılında bir yıl önce Erdoğan tarafından kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidara geldi.
Yeni hükümet dalgalı bir döviz kuru getirdi, yabancı sermaye üzerindeki kısıtlamaları kaldırdı ve merkez bankası bağımsızlığını güvence altına aldı.

Bu ve diğer değişiklikler Türkiye’yi yatırım için cazip hale getirdi. 2002-2012’de ülke, önceki on yılda olduğundan on kat daha fazla, 123,8 milyar dolar doğrudan yatırım çekti.

Yatırımla birlikte ekonomi de büyüdü. 12 yılda Türkiye’nin GSYİH’si neredeyse beş kat büyüdü.

Ancak Türkiye’nin ekonomik mucizesi kısa sürede yavaşlamaya başladı. 2015 yılında, ABD Merkez Bankası kilit faiz oranını yükseltti ve yatırımcılar riskli varlıklar konusunda daha şüpheci hale geldi ve gelişmekte olan ülkelere yönelik fonları kademeli olarak azalttı. Türkiye ekonomisinin büyüme hızı yavaşlamış ve yabancı sermaye girişi azalttı.

Türkiye’nin borç yapısının üçte birinden fazlası, geri ödenmesi için çok para gerektiren kısa vadeli krediler olduğundan, ülkenin yatırımı yeniden başlatması gerekiyordu.

2017 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası faizi indirdi ve ekonomiyi canlandırmak için güçlü bir mekanizma başlattı. Kısa vadede plan işe yaradı: lira ucuzladı ve dolar tekrar ülkeye aktı. O yıl GSYİH yüzde 7,5 büyüdü.

Ancak bu sevinç uzun sürmedi. Sonunda yabancıların Türkiye’ye olan güveni düştü. Bu, hükümetin merkez bankasını kademeli olarak ele geçirmesi, reformları durdurması ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) ile çatışmalar da üstüne geldi.

Koronavirüs krizinden önce, Türk ekonomisi zaten ABD yaptırımları altındaydı, son 40 yıldır çift haneli enflasyon ve rekor işsizlik yaşıyordu. 2019’da GSYİH büyümesi yüzde 0,9’a yavaşladı.

DAHA RADİKAL ADIMLAR
Türkiye 2020’de şansını yakaladı. Salgın Çin endüstrisini ve itibarını vurdu. Çin pazarının bir kısmını elinden alarak döviz kazancını geri kazanmak için büyük bir fırsattı.

Bunun için tüm koşullar mevcut. Türkiye, Avrupa pazarına yakındır ve iyi gelişmiş tedarik zincirlerine sahiptir.

Yetkililer, yatırımcıların gelişinin daha fazla teşvik edilmesi gerektiğine karar verdiler, bu nedenle merkez bankası tekrar ulusal para birimini değer kaybetme politikası başlattı. 2021 sonbaharında, temel oran dört kez yüzde 15’e düşürüldü.

Büyük hırslar düşük oranlarla sınırlı değildi. Türkiye, 2021-2023 yıllarında doğrudan yabancı yatırımı çekmeyi amaçlayan bir dizi önlem başlattı.

Özellikle yabancılar, bilgiye hızlı erişim, ihtisas mahkemeleri, bürokrasinin basitleştirilmesi ve hatta devletle olan anlaşmazlıkları çözecek yatırım ombudsmanlarının ilgisini çekecekti.

Hatta ilk sonuçlar cesaret vericiydi. Erdoğan 2021’de 225,4 milyar dolarlık rekor ihracat bildirdi .

Bu, 2019 kriz öncesine göre yüzde 24,6 daha fazla.

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın ağırlıklı olarak ihracatçı şirketlerin hisselerinden oluşan Borsa İstanbul 100 endeksi sadece sonbaharda yüzde 32 yükseldi. Ucuz para birimi, Türk hisse senetlerini tarihsel olarak yabancı yatırımcılar için en ucuz, ancak aynı zamanda ülke vatandaşları için en pahalı hale getirdi.

Erdoğan, ülkenin politikasının gerçek sonuçlarını altı ay içinde hissedeceğini garanti ediyor. Her şeyden önce, Türk cumhurbaşkanı daha da fazla ihracat artışı, döviz girişleri ve ödemeler dengesi açığında azalma bekliyor.

Ancak bu rakamlar, Türkiye’nin yumuşak para politikasının sadece kısa vadeli meyveleridir. Erdoğan’ın planında ülke için ciddi sonuçlar doğurabilecek bir takım eksiklikler var.

SORUNLAR KAÇINILMAZDIR
Bir yatırım ortamı yaratmaya yönelik önlemlerin bu kadar büyük ölçekli olması ve hızlı bir sonuç elde etmek için tasarlanmış olması tesadüf değildir.

Birincisi, 2023’te, hükümetin önemli ekonomik başarılar elde etmeyi vaat ettiği Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü yılı gerçekleşecek. Erdoğan özellikle ihracatı 500 milyar dolara, GSYİH’yı 2 trilyon dolara ve kişi başına düşen GSYİH’yı 25.000 dolara çıkarma sözü verdi.

Bununla birlikte, Türk ekonomisi iki kattan daha fazla geride olduğundan, yetkililer yıldönümünü en azından bir miktar ilerleme ile kutlamak istiyor.

İkincisi, 2023’te Erdoğan’ın bir zafer daha kazanmayı planladığı parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri olacak. Şimdi başkanın reytingi düşüyor.

Salgının başlangıcından bu yana, verilen destek oranı yüzde 55’ten yüzde 38,6’ya düştü.

Erdoğan’ın planıyla ilgili temel sorunlardan biri de ithalat.

Ulusal para biriminin zayıflaması nedeniyle yurt dışından mal ve hammadde satın almak çok daha pahalı hale geldi.

Bu sadece beyaz eşya alacak sıradan insanları değil, Türk sanayi kuruluşlarını da etkileyecek.
Londra’daki Royal College’da finans profesörü olan Gülçin Özkan, Türkiye’nin ithalatının yüzde 70’inin fabrikalar için hammadde olduğunu tahmin ediyor.

AP uzmanlarından Denıs Moskalık: “Türkiye’nin dış pazarlardaki rekabet gücü arttı, ancak yetkililer tarafından planlandığı gibi değil. Bunun nedeni, ihracata yönelik Türk şirketlerinin çoğunun yurtdışından malları için bileşen satın almasıdır. İthalat daha pahalı hale geldiğinden, şirketler bunu nihai fiyata koymak ve Erdoğan’ın açıkladığı ucuz liranın avantajını önemli ölçüde kaybetmek zorunda” dedi.

İşletmeler üretmek için çok fazla elektriğe ihtiyaç duyar. Sorun şu ki, Türkiye enerjisinin çoğunu ithal etmek zorunda kalıyor. Ulusal para biriminin zayıflığı, gaz ve petrolü daha pahalı hale getirdi. Yıl boyunca, elektrik fiyatı yüzde 50-100 arttı.

Bu aynı zamanda AB şirketleri tarafından üretilen malları da etkileyebilir. Örneğin, Nutella çikolata ezmesi, dünya pazarının yüzde 70’ini oluşturan Türk fındığı ağırlıklı olarak İtalyan Ferrero firması tarafından üretiliyor.

Ancak liranın zayıf olması nedeniyle Türkiye’nin yurt dışından ithal ettiği zirai ilaçlar ve tohumlar daha pahalı hale geldi. Çiftçiler ayrıca artan elektrik tarifelerinin baskısı altında. Bu nedenle, fındık verimi beklenenden daha az olabilir ve krem çikolata daha pahalı hale gelecektir.

2020’nin başlarında planlandığı gibi Çin’nin pazar payını almak tam olarak işe yaramadı.

Moskalık, “Türkiye, Çin’in itibar kayıplarının ve ABD ile karşı karşıya gelmesinin sektörü vuracağını ve Çin’den sipariş almasına izin vereceğini umuyordu.

Diğer bir sorun da, liranın değer kaybetmesi nedeniyle geri ödenmesi çok daha zor olan büyük miktardaki döviz borcudur. Eylül 2021’de Türk hükümetinden sağlanan kısa vadeli krediler, 58 milyar doları dış kredilerden olmak üzere 124 milyar dolara ulaştı.”

Derecelendirme kuruluşları olası riskleri değerlendirdi. Aralık ayında Fitch ve S&P, Türkiye’nin kredi notu görünümünü “durağan”dan ve “negatif”e çevirdi.

Ulusal para biriminin düşük seviyesi güveni artırmaz. Analistler, Türk bankalarındaki mevduatın üçte ikisinin yabancı para cinsinden açıldığını tahmin ediyor.

Lira için sürekli yüksek iç talep olunca, milli para kontrolsüz bir şekilde değer kaybedebilir ve şoka neden olabilir.

Merkez bankası lirayı ayakta tutmak için döviz rezervlerinin önemli bir kısmını satmak zorunda.

Sadece Aralık ayında en az 7,3 milyar dolar sattı.

Erdoğan’a göre, 2019-2020’de merkez bankası para birimini devlet bankaları aracılığıyla desteklemek için 165 milyar dolar harcadı ve gerekirse müdahalelere devam etmeye hazır.

Türkiye’nin brüt döviz rezervleri şu anda 72 milyar doları buluyor. Net rezervler Kasım ayından bu yana neredeyse üç kat azalarak 12,1 milyar dolara geriledi. Aralık’ta enflasyon yüzde 13,5 oldu. 2021 sonuçlarına göre tüketici fiyatları yüzde 36 arttı.

SÜPER DÖNGÜ BİTTİ, AMA BU DOĞRU DEĞİL. FİYAT RALLİSİ 2022’DE DEVAM EDECEK Mİ?
Artan fiyat beklentileri ve panik halindeki tüketici alımları mal fiyatlarının daha da yükselmesine yol açtığında ülkede enflasyonist bir sarmal riski var.

Bu gibi durumlarda şirketler, ücretlerini verimlilik artışlarından daha hızlı artırmaya zorlanmaktadır.

Bu, belirli malların kıtlığına ve ürünlerin nihai fiyatına daha yüksek ücretlerin dahil edilmesine yol açabilir. Sonuç olarak, fiyatlar uzun süre ve kontrolsüz bir şekilde artacaktır.

Bu koşullar altında enflasyon ancak kilit faizin yükseltilmesiyle durdurulabilir. Ancak Erdoğan’ın soruna bakış açısı ders kitaplarında yazanlardan farklı, bu nedenle Türk yetkililer başka yollar arayacak.

İMPARATORLUK EMELLERİ VE YAPTIRIMLAR
Türkiye’nin jeopolitik hırsları – eski Osmanlı İmparatorluğu’ndaki etkisini genişletmek ve Rusya ile işbirliği yapmak – ABD ve AB yaptırımlarına yol açtı.

NATO ittifaklarına rağmen ABD, Ankara’nın Rus S-400 füze sistemlerini satın alması konusunda Türkiye ile sınırlı askeri-endüstriyel işbirliğine sahip.

2018’de Türk makamları, Amerikalı misyoner Andrev Branson’u gözaltına aldı ve Türkiye’de terör örgütü olarak kabul edilen PKK için casusluk yapmakla suçladı.

ABD öfkelendi ve Türk alüminyum ve çeliğine uygulanan tarifeleri sırasıyla yüzde 20 ve yüzde 50’ye iki katına çıkararak yaptırımlar uyguladı.

Türkiye’nin Suriye’deki Amerikan çıkarlarına yönelik saldırısı, ABD’yi şirketlerinin Türk Savunma Bakanlığı ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile olan ticari faaliyetlerini sınırlamaya sevk etti.

AB, Kıbrıs yakınlarındaki Akdeniz’deki gaz yataklarına el koyan Türk şirketlerine yaptırım uyguladı.

Bu önlemler kritik değil, ancak AB ve ABD düzenli olarak hatırlatıyor: Türkiye siyasi vektörü değiştirmezse, daha fazla kısıtlama daha güçlü olacaktır. Bu tür uyarılar, cumhuriyetin yatırım çekiciliğini önemli ölçüde etkiliyor.

Öte yandan, Türkiye’nin dış politikası, Basra Körfezi’nde yeni yatırımcılar bulmasına ve Avrupa ve Amerikan sermayesinin kaybını kısmen telafi etmesine yardımcı oluyor.

Moskalık: “Türkiye’nin ana yatırım kaynaklarından biri Suudi Arabistan, BAE ve Katar. İran tehdidi bu ülkelere karşı giderek yaklaşıyor ve Türkiye bölgede güvenlik bağışçısı konumuna geldi. Bu yakınlaşmaya karşılıklı artan karşılıklı ilişkiler eşlik ediyor. Güven ve yatırım” dedi.

KURTARMA PLANI
Lira yılda iki kat değer kaybettiğinde, merkez bankasının durumun kontrolünü kaybettiği ortaya çıktı. Bu, Türk hükümetini ulusal para birimini korumak için acil önlemler almaya sevk etti.

Erdoğan, kamunun lira mevduatlarına olan ilgisini geri kazanmak için bir sigorta mekanizması başlattı. Bir kişi ulusal para biriminde yüzde 15 oranında mevduat açarsa ve lira yılda yüzde 20 değer kaybederse aradaki fark devlet tarafından tazmin edilir.

Devletin tazminat için parayı nereden alacağı belli değil. Yatırımcılar, merkez bankasının onları basacağından ve bunun sadece enflasyonu hızlandıracağından korkuyor.

Bu planın açıklanmasından sonra lira yüzde 35 güçlendi. Bilgilendirici olarak bu, Erdoğan’ın işine geldi ve liranın kontrolsüz düşüşünü durdurmuş oldu.

Ancak şimdi lira Aralık ortasına kadar tekrar düştü. Yumuşak merkez bankası politikaları para birimini güçlendirmeye yardımcı olmuyor.

Ancak Erdoğan bundan oldukça memnun, çünkü planına tam olarak uyuyor. Türk hükümetinin lirayı ucuz tutması, ancak önemli spekülatif sıçramalara izin vermemesi önemli.

Türkiye’nin oynak lirayı desteklemek için aldığı acil önlemler, faiz oranlarında gizli bir artış ve ülkenin bütçesini gelecekteki kur şoklarına karşı daha savunmasız hale getiriyor.

Şimdi Türkiye, değer kaybını yavaşlatmak için liraya olan talebi suni olarak artırmaya devam ediyor. Cumhurbaşkanı, özellikle ihracatçılara dolar gelirinin en az yüzde 25’ini liraya çevirmelerini emretti.

Sorunlara rağmen 2021’de Türkiye ekonomisinin büyümesi yüzde 9’u geçebilir. Bu sonuç, yalnızca Erdoğan’ın politikası sayesinde değil, aynı zamanda koronavirüs krizi sonrası dünya ekonomisinin genel olarak toparlanmasının ardından elde edildi.

Merkez bankalarının 2022’de faiz oranlarını artırması ve gelişmekte olan ülkelerde mal ve yatırım talebinin kademeli olarak azalması bekleniyor. Dolayısıyla 2022’de Türkiye ekonomisinin 2021’in sonuçlarını tekrarlaması pek olası değil.

Goldman Sachs’a göre 2022’de Türkiye’nin GSYİH büyümesi yüzde 3,5 olacak.

Bir diğer sorun da Erdoğan’ın enflasyon deneyinin neye yol açacağı.

Hükümet, merkez bankasının çalışmalarına sürekli müdahale ettiği için, bu koşullarda herhangi bir şey tahmin etmek işe yaramaz.

Ukrayna Haber

Ukrayna'nın, ilk Türkçe haber sitesi.

İlgili Makaleler

Bir Cevap Yazın

Başa dön tuşu
Ukrayna Savaşı Sayılarla
Kapalı

Reklam Engelleyici Algılandı

BU HABERLER YAZILIRKEN NE MİLYARDER SERMAYE SAHİPLERİNDEN, NE DE ÇIKAR ÇEVRELERİNDEN DESTEK ALMIYORUZ… LÜTFEN REKLAM ENGELLEYİCİYİ DEVRE DIŞI BIRAKARAK SİTEMİZDEKİ GERÇEK HABERCİLİĞE DESTEK OLUNUZ... BU REKLAMLARA TIKLAYARAK GAZETECİLERİN BAĞIMSIZ OLMASINA YARDIMCI OLUNUZ... BAŞKA GELİRİMİZ YOK. DESTEĞİNİZ İÇİN, TEŞEKKÜR EDERİZ. PAYPAL: [email protected]