Kaya gazı, Ukrayna ve Rusya…
Dünya doğalgaz piyasasında son birkaç yıldır kaya gazı (shale gas) denen bir yeni gaz kaynağı rüzgârı esiyor.
Yer altındaki kaya tabakaları arasında bulunan bu doğalgaz çıkarım teknolojisindeki son gelişmeler sayesinde (‘fracking’ metodu ile) ekonomik hale gelmiş bulunuyor. Bu yüzden de pek çok ülke bu gazla ilgileniyor; kendinde varsa bunu bulup çıkarıp istifade etmek istiyor. Özellikle de doğalgazda dışa bağımlı ülkeler bu gaz konusunda son dönemde çok çalışıyorlar.
Ukrayna bu ülkelerin başında geliyor. Rusya’ya doğalgazda çok büyük miktarda bağımlı olan Ukrayna son yıllarda kendi kaya gazı potansiyelini keşfetmiş bulunuyor. Bazı kaynaklarda Ukrayna kaya gazında Avrupa’nın 3. en zengin ülkesi olarak niteleniyor. Kaya gazı, kömür esaslı metan gazı ve kumtaşlarında bulunan sıkışık gaz denen gazlarla birlikte Ukrayna’nın 1,2- 2,8 trilyon metreküp gaz rezervine sahip olduğu tahmini yapılıyor.
Ukrayna, bu rezervi değerlendirmek, Rusya’ya bağımlılığı azaltmak amacıyla son yıllarda Batılı petrol-gaz şirketleriyle görüşüyor, bunlarla anlaşma yapmak için olağanüstü çaba sarf ediyor. Bu çabalarının sonucunda da geçen perşembe Avrupa’nın en büyük petrol şirketi olan Royal Dutch Shell ile çok önemli bir kaya gazı anlaşmasına varmış bulunuyor. Davos’taki ekonomik forum toplantıları sırasında Ukrayna Devlet Başkanı Yanukoviç ile Shell’in CEO’su Voser’in imzaladıkları bu ortak üretim anlaşması Ukrayna’nın Harkiv ve Donetsk bölgelerindeki Yuzivska sahasını kapsıyor. Ukrayna Başbakanı Azarov’a göre bu saha muhtemelen 113 milyar metreküp kaya gazına sahip. Ukrayna hükümet kaynakları Shell’in üstlendiği sahadan yılda 8-11 milyar metreküp gazın elde edilebileceğini söylüyorlar. Bu da Ukrayna’nın gaz tüketiminin yaklaşık yüzde 20’sine tekabül ediyor. Shell’in bu sahadaki yatırımının da ilk elde 10 milyar dolar civarında olması beklenirken bu miktarın bir süre sonra 50 milyar dolara çıkabileceği de söyleniyor. Bu da Ukrayna bakımından önemli bir yabancı yatırım olacak.
Ukrayna’nın kaya gazı potansiyeli ile ilgilenen sadece Shell de değil; bu konuda başka büyük enerji şirketleri de sahaya girmek için çalışıyorlar. Amerikan petrol devi Chevron mesela. Haberlere göre, bu şirket Ukrayna hükümeti ile ülkenin batısındaki kaya gazı rezervlerinin çıkarımı konusunda anlaşmış bulunuyor. Son yıllarda doğalgazda da önemli hamleler yapan İtalyan petrol devi ENI de Ukrayna ve Polonya’daki kaya gazı ve diğer gaz rezervleriyle yakından ilgileniyor.
Birkaç yıl öncesine kadar dar bir enerji çevresinin bildiği kaya gazı ve benzeri alternatif doğalgazlar bugün birçok ülkenin üzerinde önemle durduğu bir konu haline gelmiş bulunuyor. Bunda şüphesiz kaya gazında dünya lideri olan Amerika’da ortaya çıkan son teknolojik gelişmeler başrolü oynamış bulunuyor. Esasen Amerika yaklaşık 100 yıldır kaya gazı çıkarıyor; ancak bu gaz son yıllardaki teknoloji atılımlarının etkisiyle daha çok önem ve kullanım imkânı kazanmış bulunuyor. Amerika’da 2000 yılında tüketilen doğalgazın ancak yüzde birini teşkil eden kaya gazı bugün yüzde 20’lere yükselmiş bulunuyor. Üstelik bu oran giderek de yükseliyor. Tahminlere göre, oran 2035’te yüzde 50 civarına yükselecek.
Yeniden Ukrayna’ya dönersek; şayet bu ülke kaya gazı çıkarımında iyi bir duruma gelirse bu, Rusya için hiç de iyi olmayacak; zira Rusya kendine olan bağımlılığından kurtulma yoluna giren Ukrayna’ya uzun vadede siyasî ya da askerî baskı yapamayacak hale gelecek. Bu da Doğu Avrupa ve Rusya jeopolitiği bakımından çok önemli bir değişmeyi beraberinde getirecek. Bu muhtemel gelişme şüphesiz kısa vadede olmayacak; Ukrayna’nın kaya gazı dâhil diğer alternatif doğalgaz kaynaklarını çıkarımına paralel olarak gerçekleşecek. Ukrayna ve Rusya’ya doğalgazda bağımlı ülkeler alternatif gaz kaynakları buldukları ölçüde Rusya’nın enerji ve bunu kullanma gücü zayıflayacak.
Kaya gazı deyip geçmeyelim, bu gaz ve bunu çıkarma, bundan faydalanma çok önemli jeopolitik sonuçlar doğurabilecek bir konu esasında.
FIKRET ERTAN | ZAMAN – [email protected]
