Vilnius Zirvesi

AB, son dönemde yeni üyeler almak yerine daha çok ilgi ve nüfuz alanı içinde görmek istediği ülkelerle ortaklık anlaşmaları yapmayı tercih ediyor.

Bu suretle genişlemeyi hedefliyor. Bugün Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta başlayacak iki günlük zirve, AB’nin bu tür genişleme çabalarının en önemli olanlarından birisi sayılır.

Bu zirve esasen AB’nin ‘Eastern Partnerhip’ (Doğu Ortaklığı, EaP) adlı Doğu’ya açılım politikası esasında yapılıyor. Bu politika Azerbaycan, Ermenistan, Belarus (Beyaz Rusya), Gürcistan, Moldova ve Ukrayna’yı kapsıyor.

2009 yılında AB tarafından resmen kabul ve ilan edilen bu politika, AB’nin Kuzey açılımı ve Akdeniz açılımlarını tamamlıyor ve AB açısından stratejik öneme sahip söz konusu 6 ülkeyle siyasi, ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmeyi öne çıkarıyor. Ne var ki, politikanın özünde insan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokratikleşme ilkeleri yer alıyor. Bu da zaten politikayı belirleyen metinde şu şekilde yer alıyor: “Hem insan hakları, hukukun üstünlüğü, demokrasi gibi ortak değerler ve hem de piyasa ekonomisi, sürdürülebilir ekonomik gelişme ve iyi yönetişim politikanın ana ilkeleridir.”

Bugünkü zirvede şüphesiz bu ilkelere genel anlamda bakılacak; ancak esas konu, iki ülkeyle parafe edilecek olan ortaklık anlaşmaları olacak. Bu anlaşmalar 4 fasıldan meydana geliyor: Ortak dış politika ve güvenlik politikası; adalet ve içişleri; derin ve kapsamlı serbest ticaret bölgesi (DCFTA); çevre, bilim, ulaşım ve eğitim.

Gürcistan ve Moldova, bu zirvede varılan ortaklık anlaşmalarını parafe edecekler. Ancak paraf yetmiyor; zira bu anlaşmaların daha sonra resmen imzalanmaları da gerekiyor. Bunun da en geç Eylül 2014’e kadar yapılacağı tahmin ediliyor. Diğer yandan, imzalanmalarından sonra söz konuşu anlaşmaların 28 AB üyesinin tamamının parlamentoları tarafından da onaylanması şart. Bunun da birkaç yıl alabileceği söyleniyor. Ancak bu arada, anlaşmalardaki geçici hükümlerin uygulanmaya konulması da mümkün. Özellikle ticaret alanında. Bu konu, anlaşmaların yürürlüğe girmesinden sonra hem Gürcistan ve hem de Moldova bakımından çok önemli olacak; zira bu iki ülke DCFTA anlaşmasıyla birlikte AB’nin 500 milyonluk tüketicinin yer aldığı 12,9 trilyonluk ortak ekonomiye serbestçe mal satabilecek duruma gelebilecekler. Bu imkân şüphesiz Rusya’nın gerçekleştirmeye çalıştığı Gümrük Birliği’ne göre çok daha büyük ve serbest bir imkân. Gümrük Birliği, malum 170 milyon kadar tüketici ve 1,4 trilyonluk ortak ekonomiye sahip bulunuyor.

Gürcistan ve Moldova’nın dışında bu zirvede başka ülkelerle herhangi bir anlaşmaya varılması söz konusu değil; zira Ermenistan, Rusya’nın baskısıyla ortaklık anlaşmasından vazgeçmiş, bunun yerine Rusya’nın liderliğindeki Gümrük Birliği’ne gireceğini açıklamıştı. Azerbaycan’ın durumu ise biraz farklı. Bu ülke serbest ticaret anlaşması hariç diğer konularda herhalde en az bir yıl daha AB ile müzakereler yürütecek. Azerbaycan, Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) henüz üye olmadığı için serbest ticaret anlaşması imzalayamıyor.

Bugünlerde AB ile ortaklık anlaşmasını son anda askıya aldığını açıklayan ve bu yüzden gösterilere sahne olan Ukrayna ise zirveye lider seviyesinde muhtemelen katılacak; ancak herhangi bir anlaşmanın gündeme gelmesi söz konusu olmayacak. AB ile ortaklık anlaşmasını Rus baskısı, özellikle Vladimir Putin’in şahsî baskısı sonucu son anda askıya almak zorunda kalan Ukrayna konusu Rusya’nın hem AB ve hem de NATO’nun Doğu’ya açılım politikalarına ne kadar sert karşı olduğunu ve bunu devam ettireceğini şüphesiz açıkça gösteriyor.

Bu konunun esasen oldukça karmaşık bir konu olduğuna hiç şüphe yok. Belki bunu başka bir zaman ele alabiliriz. Rusya-Ukrayna konusu ve ilişkilerinin sadece AB’yi değil, bizi de ilgilendiren yönleri var. Zira Ukrayna’nın ‘Doğu mu Batı mı, Avrupa mı Rusya mı’ tercihi son tahlilde hemen güneyimizde büyük ve çok önemli bir jeopolitik değişimi ifade edecek.

Gürcistan ve Moldova, bugün parafe edecekleri ortaklık anlaşmasıyla AB’yi tercih etmiş oluyorlar. Ukrayna ise beklemede. Vilnius Zirvesi hem bugünler ve hem de yarınlar bakımından oldukça önemli bir zirve olacak anlaşılan.

FIKRET ERTAN | ZAMAN – f.ertan@zaman.com.tr