“Ne yazık ki, birkaç asır boyunca devletsiz kalan Ukrayna halkının dramatik talihi nedeniyle, insanlarımızın başarıları başka milletlerin namlarına nam katmıştır.”
Viktor Yuşçenko
Bakmakla görmek arasındaki farkı ilgiler belirler. İnsan kendisinden 159 milyon km uzaktaki güneşi görürken, çoğu zaman burnunun ucunu göremez. İşte aynen bunun gibi burnumuzun dibindeki ülkeyi yani yakındaki uzak ülke Ukrayna’yı maalesef en yakın komşusu olarak tanımıyoruz.
Edebiyatın ölümsüz armalarından Gogol ile Anton Çehov, siyasette Bogdan Hmelnitskiy, İvan Mazepa ve şarkiyat biliminin fenomenlerinden Ahatangel Krımskıy ve öğrencisi Omelyan Pritsak nerelidir? desek çoğumuz tahmini cevaplar verir veya bilemez.
Dünyada felsenin üstatlarından Grigory Skovorada, mühendislik ve kaynak denince akla ilk gelen isimlerden Boris Paton, çağdaş uçakların mucitlerinden Oleg Antonov nereli sahi?
Ya Nobel ödüllü zoolog ve fizyolog İlya Meçnikov, ünlü cerrah Mikola Sklifosovsky, büyük ressam İvan Ayvazovskiy hangi toprağın çiçekleri sizce? Belki Sergey Bubka, Oleg Bolohin veya Andrey Şevçenko desem çıkarırsınız 360 yıllık yakın dost ve komşumuz Ukrayna’yı.
Eski slav dili’nde “sınır ülkesi” manasına gelen, Karadeniz’in kuzey kıyısında yer alan, 1991 yılında Rusya’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiş bir ülke Ukrayna. Başkenti Kiev.
İlk Slavların bugünkü Ukrayna topraklarında görülmesi M.S. 6. yy’a uzanır. Efsaneye göre, Kiev şehri 5. yy’ın sonlarında, 6. yy’ın başlarında Kiy, Şek ve Koriv isimli üç erkek ve Lıbid isimli kız kardeşleri tarafından kurulmuş ve şehre, en büyük kardeş Kiy’in adı “Kyiv” olarak verilmiştir.
Toplam yüzölçümü 603 bin kilometrekaredir (karşılaştırmak gerekirse Türkiye’nin yüzölçümü 780.000 km2). Ülkenin nüfusu yaklaşık 46 milyonu aşkındır, bu nüfusun yüzde 72,7’si Ukraynalı, yüzde 22’si Rus, yüzde 5,3’ü diğer milletlerden meydana gelmektedir. Halkın yüzde 67’si şehirlerde, yüzde 33’ü köylerde yaşamaktadır. Başlıca şehirleri Kiev (4 milyon), Dinipropetrovsk (1 milyon), Odesa (1,2 milyon), Harkiv (1.4 milyon), Donetsk (1.1 milyon), Lviv (700.000), Zaporoje (700.000)’dir. Türkiye ile aynı meridyende olduğu için saat farkı yoktur. Ülkenin kuzeyde olması nedeniyle Türkiye’den daha soğuk bir iklime sahiptir. Ülkenin en kuzeyinden en güneyine 900 km, en doğusundan en batısına ise 1300 km mesafe vardır. Resmi dilin Ukraynaca olduğu ülke’de Rusçada herkes tarafından bilinir.
Ukrayna’nın başkenti olan Kiev, aynı zamanda eğitimin de başkenti sayılır. Çok sayıda üniversite ve yüksek öğrenim kurumunun bulunduğu Kiev’in en büyük üniversitesi Taras Şevçenko üniversitesidir. Kiev Politeknik Entitüsü ileri teknoloji eğitimi vermektedir. 17. yüzyılda kurulmuş olan Magilanskaya Akademi ise hukuk ve diğer sosyal alanlarda uzmanlaşmıştır. 528 okulun mevcut olduğu şehirde başarılı üç okuldan biri, Türk okulu olarak da adlandırılan “Uluslararası Meridyen Okulu”dur.
Para birimi 1996 yılından beri Grıvna’dır. 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500’lük banknotlar halinde piyasada bulunmaktadır. 1 USD yaklaşık 8 Grıvna’ya eşittir.
Ayrıca Türkiye’deki kuruşa karşılık gelen Kopeka (kapik okunur) vardır. Bayrağı mavi ve sarı iki şeritten oluşur Ukrayna’nın. Üsteki mavi renk gökyüzünü, sarı ise bu gökyüzünün altındaki verimli toprakları temsil etmektedir. Ülkenin çoğu yerinde görülebilecek üç başlı mızrak simgesi ise eski çağlardan bu yana kullanılan ve kraliyet ailesini temsil eden bir işarettir.
Dindar bir toplum olan Ukrayna’da Moskova’ya ve Kiev’e bağlı iki ayrı Ortodoks kilisesi, ayrıca bağımsız bir Ortodoks kilisesi, Grek ve Roma Katolik kiliseleri mevcuttur. Resmi makamlarca tanınan Ukrayna Müftülüğü de bulunmakta olup Lübnan uyruklu Şeyh Ahmet Tamim bu görevi sahiplenmiştir. Kırım Tatarlarının Simferopol’de ayrı Müftüleri vardır. İstatistiklere göre nüfusun dinlere göre dağılımı da şöyledir: yüzde 45,7 Ortodoks Hıristiyan, yüzde 6 Grek-Katolik, yüzde 1,7 Protestan, yüzde 1,3 Yahudi, yüzde 0,7 Müslüman.
Gelelim Türkiye ile ilişkilerine. Önce geçmişe bakacak olursak, Osmanlı orduları Kırım sahillerine 1475’te gelerek Kerç Boğazı’nda Yenikale, Sivastopol civarında Inkerman ve bugünkü Yevpatorya’da Gezle kalelerini inşa etmiş ve Kırım Hanlığını vergiye bağlamışlardır. 1509 tarihinden itibaren Kanuni Sultan Süleyman şehzadeliği sırasında bir kaç yıl Kefe’de (Feodosiya) Sancak Beyi olarak ikamet etmiştir. 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması ile Kırım Osmanlı İmparatorluğu’ndan bağımsızlığını almış, 1783 yılında ise, Şahin Giray Han zamanında Kırım Rusya’ya bağlanarak Kırım Tatar Hanlığı son bulmuştur.
Ukrayna ile ticari ilişkilerimiz Sovyetlerin dağılmasıyla hız kazanmıştır. Karşılıklı olarak ithalat ve ihracatta bulunan iki ülke yakın geçmişte gerçekleşen Turuncu devrimi ile de bu ilişkilere hız vermiştir. Türkiye Ukrayna’dan ağırlıklı olarak hammadde almakta, buna karşılık da mamul ürün satmaktadır. Bu ilişkilerin parametresi açısından Ukrayna`nın güney doğusunda bulunan ve ülke yönetiminde etkin olan Donetsk Şehir Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Gennadiy Chizhikov’un sözleri önemlidir.:”Türkiye Ukrayna`nın ticarette 1 numaralı ülkesi haline gelmiştir.Ticaretin sürekli gelişme göstermesi, iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinin dinamik olarak artmasını sağlıyor. Coğrafi olarak, komşuyuz ve yakın tarihi bağlarımız var. Devletlerimiz toprak ölçüsü ve nüfus sayısına göre yakındır. Ukrayna ile Türkiye arasındaki ticaret ve hizmetlerin devamlı artması, iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik işbirliğinin dinamik olarak artmasını sağlıyor`.
01 Haziran 2009 Tuskon’un organize ettiği İstanbul’da yapılan uluslararası iş formuna katılan Ukrayna ticaret bakanı Bagdan Danilişin ile Zafer Çağlayan’ın resmi olarak start verdikleri “Türkiye-Ukrayna Serbest Ticari Bölge” projesi de her iki ülke işadamlarını heyecanlandırmıştır. T.C.Başbakanı Erdoğan’ın Mayıs 2010 ziyaretinde ise vizelerin kaldırılması kararlaştırılmıştır.
1999 yılında Türkiye ve Ukrayna Milli Eğitim Bakanlıkları arasında başlamış olan çalışmalar eğitim sistemlerinde uyumluluk sağlama yolundadır. Uluslararası Kiev Politeknik Üniversitesi 2002 yılında YÖK tarafından tanınmıştır. İstanbul Üniversitesi ile Lviv Tıp Üniversitesi arasında Ocak 2001 yılında akdedilen anlaşma, öğrenci değişim programlarına imkân sağlamaktadır. Benzeri çalışmalar iki ülkenin diğer bazı okullarında da mevcuttur. Zamanın, İstanbul milli eğitim müdürü Ömer Balıbey ile Ukrayna milli eğitim müdürü Mihail Jibrovsky zamanında başlayan sıcak ve samimi ilişkiler çok iyi bir seviyeye gelmiştir. Sadece Kiev’de 174 okul istanbul’la “Kardeş Okul” projesinde karşılıklı ilişki içersindedirler. Kiev ve İstanbul’da her yıl ortalama 1000’e yakın idareci, öğretmen ve öğrenci sirkülâsyonu bu iki şehrin eğitimlerini zenginleştirmektedir. Hâlihazırda bu çalışmalar Muammer Yıldız ile Vera Gorunova’nın destekleriyle büyümeye devam etmektedir. Üniversitelerde 1500’ün üzerinde Türk öğrenci eğitimine devam etmektedir. İki ülke üniversiteler arası ilişkiler, Nisan 2009’da Ukrayna’dan yaklaşık 20 özel üniversite rektörü, Ekim 2010’da 25 devlet üniversite rektörünün Diyalog Avrasya platformunun organizesiyle Türkiye’ye ziyaretleri sonrası farklı birçok şehirde açılması kararlaştırılan Ukrayna-Türk Araştırma Merkezleriyle daha farklı bir boyut kazanmıştır.
Her iki ülke devlet ve sivil kurum yöneticilerini, Ukrayna-Türkiye ilişkileri ve perspektifleri, Avrupa Birliği`ne entegrasyonun sağlanması, iki ülke arasında ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi, Türk firmalarının Ukrayna`ya yapılan yatırım projelerinde yer alması ve iki ülke arasındaki ortak enerji projelerinin durumu, eğitim ve kültürel ilişkilerin arttırılması gibi konuların daha aktif bir şekilde ele alınıp, ilişkilere yeni bir ivme kazandırma gündemleri bekliyor.
Ve her şeyden öte iki ülke insanının Ukrayna-Türkiye ilişkilerinin 361.yılını kutladığımız şu günlerde “bunca yılda gelmemiz gereken nokta burası mı olmalıydı?” sorusunu kendine sorması gerekiyor. Ukrayna halkının manevi önderi sayılan Taras Şevçenko ne güzel söylemiş:
“Ağır ıstırap verici düşünce beni terk etme
Acı, kalbimi parçala
Yatağa girip ilgisizce uyumama izin verme.”
Aleksandr Abdullahov
